Starożytna Mezopotamia i Egipt. Najstarsze znane przedstawienia gwiazdozbiorów pochodzą od Sumerów (połowa IV tys. p.Ch.) i dotyczą one właśnie gwiazdozbiorów znanych później jako zodiakalne. Wśród wielu zabytków z Mezopotamii przechowywanych w British Museum można znaleźć także zawierające przedstawienia tych gwiazdozbiorów. Zarysy Byka, Żółwia (zamiast Raka), uskrzydlonej postaci żeńskiej (być może Panna), Skorpiona, Łucznika (Strzelec) oraz pół-kozy pół-ryby (Koziorożec) można odnaleźć między innymi na kamieniach granicznych, pieczęciach cylindrycznych oraz klejnotach. W pracach astronomiczych Akkadyjczyków (II tys. p.Ch.) odnajdujemy wzmianki o Skorpionie Gir-tab i o Koziorożcu Muna-xa. A z informacji, że planety zbliżają się lub pozostają w którymś z powyższych gwiazdozbiorów wynika, że chodzi tu o gwiazdozbiory zodiakalne.

Powyżej. Kamień graniczny z Mezopotamii z około 1100 r. p.Ch. (obecnie w British Museum). W środkowym pasie wyryte zostały Lew i Skorpion. O ich niebieskim charakterze świadczy obecność u szczytu kamienia wyobrażeń Wenus, Księżyca oraz Słońca. (Gingerich O., Sky and Telescope, marzec 1984, s. 219)

Najstarsze znane egipskie przedstawienia gwiazdozbiorów zodiakalnych pochodzą dopiero z czasów hellenistycznych (od IV w. p.Ch.). Tzw. Zodiak z Dendery liczy sobie najwyżej 2000 lat. Naturalnym wyjaśnieniem tego faktu jest przyjęcie, że 12 znaków zodiaku przywędrowało do Egiptu z Babilonii w czasie wypraw i podbojów Greków pod przywództwem Aleksandra Macedońskiego.

Do najstarszych gwiazdozbiorów zaliczyć można też Orła, którego przedstawienia odnajdujemy na kamiennych płytach z Mezopotamii z ok. XIII w. p.Ch. Chaldejczycy, chyba jako pierwsi, sporządzali systematyczne zestawienia gwiazdozbiorów oraz ich wzajemnego położenia. Wzmianki o poszczególnych gwiazdozbiorach znajdujemy także w rocznikach chińskich, w opisach w Biblii i eposie Homera. Identyfikacja starożytnych gwiazdozbiorów nie jest łatwa, a w wielu przypadkach wręcz niemożliwa. Spowodowane jest to tym, że gwiazdozbiory przedstawiane są jedynie w sposób symboliczny, za pomocą rysunku, malowidła, rytu, posągu itp. na przykład Krokodyla czy Byka (lub jego części) i nie wskazują bliżej z jakich gwiazd są one zbudowane.

Powyżej. Zodiak ze sklepienia świątyni w Denderze (Egipt Dolny) z I w. p.Ch. Widoczny jest wyraźnie przejściowy charakter ówczesnej egipskiej koncepcji Zodiaku, ponieważ obok dobrze nam znanych gwiazdozbiorów zodiakalnych pochodzenia mezopotamskiego dostrzegamy także sporo gwiazdozbiorów rdzennych, staroegipskich (XV w. p.Ch. i wcześniej), jak np. Hipopotama oraz kończynę byka (lub wołu) w środkowej części kręgu. Na brzegu kręgu ułożonych jest 36 grup związanych z rachubą czasu (rok cywilny 'słoneczny' podzielony był na 12 mięsięcy każdy po 30 dób, a każdy miesiąc składał się z 3 10-dniowych 'tygodni'; tak więc każdej grupie odpowiadał w roku jeden 'tydzień'). Stanowią one odpowiednik 28 babilońskich stacji księżycowych. Pomiędzy znakami zodiaku wyryte zostały także planety przedstawione jako bogowie z laską w ręku: Merkury znajduje się zaraz ponad Rakiem (wyobrażonym tutaj jako Krab); Wenus -- pomiędzy Rybami i Wodnikiem; Mars stoi ponad grzbietem Koziorożca; Jowisz znajduje się pomiędzy Bliźniętami, Rakiem i Lwem; Saturn -- między Panną i Wagą. (Gingerich O., Sky and Telescope, maj 1983, s. 418)

Zodiak. Zodiak (łac. zodiacus, gr. zóidiakos, z zóidiakos 'złożony z rzeźbionych posągów, kształtów', z zóidion 'rzeźbiony posąg', z zóion 'żywa istota', por. także gr. zóé 'życie') to pas na sferze niebieskiej rozciągający się około 6 stopni po obu stronach ekliptyki, czyli widocznej drogi Słońca w jego ruchu rocznym na tle gwiazd. Szerokość tego pasa została początkowo tak dobrana, aby mieściły się w nim orbity Słońca, Księżyca oraz pięciu planet (Merkurego, Wenus, Marsa, Jowisza i Saturna) znanych starożytnym ludom. Zodiak został podzielony na 12 równych części po 30 stopni i nadano im nazwy mieszczących się w nich gwiazdozbiorów. Podział zodiaku na 12 części odpowiada oczywiście podziałowi roku kalendarzowego na także 12 miesięcy księżycowych. Znali go już przed V w. p.Ch. Babilończycy.

Około 2500 lat temu, kiedy to nadano znakom zodiaku nazwy punkt równonocy wiosennej leżał w gwiazdozbiorze Barana, wskutek czego pierwszy znak zodiaku, ograniczony długościami ekliptycznymi od 0 stopni do 30 stopni, otrzymał nazwę znaku Barana. Znakami zodiaku we właściwej kolejności są: Baran (łac. Aries), Byk (Taurus), Bliźnięta (Gemini), Rak (Cancer), Lew (Leo), Panna (Virgo), Waga (Libra), Skorpion (Scorpius), Strzelec (Sagittarius), Koziorożec (Capricornus), Wodnik (Aquarius) i Ryby (Pisces). W wyniku precesji punkt równonocy wiosennej (a także pozostałe trzy punkty kardynalne) cofa się wzdłuż ekliptyki o około 50'' na rok (1 stopni w ciągu 72 lat). Dlatego też w ciągu 2500 lat punkt ten cofnął się o ok. 35 stopni, czyli o ponad jeden znak zodiaku i obecnie leży w gwiazdozbiorze Ryb. Nie spowodowało to jednak zmiany nazw zodiaku, chociaż należy być świadomym tego, że obecnie znak Barana leży w gwiazdozbiorze Ryb itd., a pierwszym znakiem zodiaku powinien być znak Ryb.

Zgodnie z przyjętym obecnie podziałem sfery niebieskiej na gwiazdozbiory Słońce w swym ruchu rocznym na tle gwiazd przechodzi nie przez 12 lecz przez 13 gwiazdozbiorów. Oprócz dobrze znanych dwunastu gwiazdozbiorów zodiaku dodatkowy, trzynasty to Wężownik (łac. Ophiuchus) leżący pomiędzy gwiazdozbiorami Skorpiona i Strzelca.

Starożytna Grecja. W utworach starożytnego poety greckiego Aratosa (III w. p.Ch.) znajdujemy opis 46 gwiazdozbiorów (jeśli pominiemy Plejady i archaiczny Pas Oriona), z których większość autor zaczerpnął z czasów wcześniejszych. Nieco później Eratostenes (III w. p.Ch.) zmniejszył tę liczbę do 42. Hipparch (II w. p.Ch.) w swym katalogu nieba 1080 gwiazd pogrupował na 49 gwiazdozbiorów. Ptolemeusz (II w.) w swym wielkim dziele Almagest opisał 48 gwiazdozbiorów z 1022 gwiazdami, z czego 12 z nich należało do pasa zodiakalnego, 21 leżało na północ, a 15 na południe od niego. Wiele dzieł starożytnych przetrwało do naszych czasów dzięki nauce arabskiej, będącej u szczytu rozwoju we wczesnym średniowieczu. Odbiło się to w nazwach większości jasnych gwiazd, które są pochodzenia arabskiego.

Czasy nowożytne. Astronomowie starożytni nie dzielili całego nieba na gwiazdozbiory, a jedynie dobierali spośród jasnych gwiazd charakterystyczne ugrupowania, którym nadawali nazwy. Wskutek tego z gwiazd słabszych już w czasach nowożytnych stworzono nowe gwiazdozbiory.

W 1603 r. Johann Bayer wydał Uranometrię, w której oprócz 48 klasycznych znajduje się także 12 nowych gwiazdozbiorów. Dalsze nowe gwiazdozbiory wprowadzili między innymi Johannes Kepler (XVI-XVII w.) oraz Edmond Halley (XVII-XVIII w.) Wśród tych, które na stałe weszły do nazewnictwa astronomicznego znajdują się także następujące gwiazdozbiory utworzone przez astronoma polskiego Jana Heweliusza (XVII w.): Mały Lew (Leo Minor), Jaszczurka (Lacerta), Ryś (Lynx), Tarcza (Sobieskiego) (Scutum), Sekstant (Sextans) i Lisek (Vulpecula), Psy Gończe (Canes Venatici).

Powyżej. Jedno z pierwszych nowożytnych przedstawień nieba. Kopia drzeworytu północnej pólkuli nieba wykonanego w 1515 r. przez Albrechta Dürera. Zewnętrzny okrąg przedstawia ekliptykę, na którą naniesionych zostało 12 gwiazdozbiorów zodiakalnych. Ponadto widać inne gwiazdozbiory klasyczne, ułożone głównie wzdłuż Drogi Mlecznej oraz trochę osamotnioną Wielką Niedźwiedzicę. (Gurshtein, A., Sky and Telescope, październik 1995, s. 29)

Pod koniec XVI w. pierwsi europejscy badacze mórz południowych podzielili na gwiazdozbiory niebo południowe. Astronom francuski Nicolas Louis de Lacaille (XVIII w.) wzbogacił niebo południowe o 14 nowych gwiazdozbiorów, które zostały nazwane w sposób całkowicie zrywający z tradycją. Otrzymały mianowicie nazwy przyrządów i narzędzi używanych w nauce i sztuce, np. Rylec, Zegar, Cyrkiel, Teleskop, Mikroskop, Pompa, Piec, Sieć. Kilka dalszych gwiazdozbiorów utworzyło także kilku innych astronomów francuskich a w 1800 r. Johann Bode w swej Uranografii opublikował nazwy ostatnich 9.

Powyżej. Południowa półkula nieba w przedstawieniu A. Dürera z 1515 r. (Whitfield, P., The Mapping of the Heavens, 1995)

Pierwotne zarysy gwiazdozbiorów Hipparcha oraz Ptolemeusza nie zachowały się. Położenie jasnych gwiazd w 48 starożytnych gwiazdozbiorach znamy jedynie z opisu Ptolemeusza. Niemiecki malarz i rytownik Albrecht Dürer wykonał według niego w 1515 r. dwie mapy nieba, półkul północnej i południowej. Katalog gwiazd Ptolemeusza razem z mapami Dürera wydany został w 1537 r. w Kolonii. W ten sposób przedstawienia gwiazdozbiorów Dürera stały się powszechne i pojawiły się później także na mapach nieba Johanna Bayera (1603), Johna Flamsteeda (1729), Friedricha Argelandera (1843) a także innych autorów.

Z biegiem czasu nazwą gwiazdozbiór zaczęto oznaczać nie tylko ugrupowania poszczególnych gwiazd, lecz mieszczące je obszary nieba, dzieląc w ten sposób całe niebo na gwiazdozbiory. Z początkiem XIX w. na mapach nieba panuje zamieszanie. Nowe gwiazdozbiory zachodzą na stare, jedne wydania map ignorują inne. Zmienia się także ilość gwiazdozbiorów, od 106 do 86. Sytuacja taka sprawiła, że w 1841 r. angielskie Towarzystwo Astronomiczne przeprowadziło reformę gwiazdozbiorów, ale pomimo tego, że niektóre gwiazdozbiory zostały zniesione, a inne rozdzielone, nie osiągnięto jednoznaczności.

Dopiero w 1922 r. na mocy uchwały Międzynarodowej Unii Astronomicznej (MUA) przyjęto podział sfery niebieskiej na 88 gwiazdozbiorów. Jednakże granice pomiędzy gwiazdozbiorami nadal pozostawały sporną kwestią do 1928 r., kiedy to ostatecznie ustaliła je MUA. Nowe granice gwiazdozbiorów wytyczono w ten sposób, aby przebiegały one wzdłuż południków i równoleżników niebieskich.

Dzisiejsze gwiazdozbiory umożliwiają jednoznaczną orientację na całym niebie i są, z grubsza biorąc, zgodne z dawnymi, klasycznymi gwiazdozbiorami.