Małżeństwo jest to prawnie, religijnie lub kulturowo usankcjonowany związek jednego mężczyzny i jednej kobiety (monogamia); jednego mężczyzny i dwóch lub więcej kobiet (poligamia); jednej kobiety i dwóch lub więcej mężczyzn (poliandria). W niektórych państwach dwozwolone są małżeństwa osób tej samej płci.
Podstawa zawierania małżeństwa różni się w zależności od społeczeństwa, lecz większość małżeńskich ceremonii, kontraktów lub zwyczajów jest związana z wieloma prawami i obowiązkami, takimi jak wzajemna troska i opieka. Powszechnie też oczekuje się, że z takiego związku narodzą się dzieci.
Prawo polskie dopuszcza małżeństwa monogamiczne; zostaje ono zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub przed księdzem (małżeństwo konkordatowe) zgodne oświadczenie, że wstępują w związek małżeński.
Dolną granicą wieku osoby wstępującej w związek małżeński jest 21 lat dla mężczyzn, 18 dla kobiet (jeżeli poniżej - 18 mężczyzna, 16 kobieta - zezwolenia może udzielić sąd opiekuńczy).
Przeszkody do zawarcia małżeństwa: ubezwłasnowolnienie całkowite, choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy ( w niektórych przypadkach sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa), pozostawanie w związku małżeńskim, pokrewieństwo i powinowactwo w linii prostej.
Mimo wielu doniesień o kryzysie małżeństwa na Zachodzie - rzeczywiście statystyki potwierdzają zwiększającą się liczbę rozwodów i rodzin niepełnych - instytucja ta wciąż funkcjonuje. Większość ludzi decyduje się na małżeństwo lub przynajmniej na trwały nieformalny związek w przekonaniu, iż jest to najlepszy sposób na życie. Na Zachodzie małżeństwo jest związkiem formalnym któremu moc prawną nadaje państwo lub kościół. Również w społeczeństwach przedindustrialnych znaczenie małżeństwa zazwyczaj musi być religijnym ślubem.
Podstawowym zadaniem małżeństwa jest płodzenie i wychowywanie dzieci, jednak w różnych społeczeństwach przyczyny zawierania małżeństw mogą być inne. Małżeństwo może przyjmować rozmaite formy, w różny sposób odbywają się ceremonie zaślubin.
Większość małżeństw, zwłaszcza na Zachodzie, poprzedzonych jest okresem wstępnym, czyli tzw. narzeczeństwem zakończonym zaręczynami. W tym czasie dwoje ludzi poznaje się, wówczas też mają okazję przekonać się, czy stanowią dla siebie nawzajem odpowiednich partnerów. Poza cywilizacją Zachodu zaloty mają dużo bardziej sformalizowany, a często wręcz zrytualizowany charakter.
Małżeństwa aranżowane przez rodziców są rozpowszechnione w wielu społeczeństwach. Taka forma zawierania związku małżeńskiego obowiązuje dzisiaj w niektórych państwach afrykańskich oraz w większości społeczeństw muzułmańskich. Beneficjentami takich związków mogą być rodziny obu stron. Często elementem decydującym o doborze partnera jest czynnik ekonomiczny. Rodzina pana młodego zyskuje posag, z drugiej strony często pan młody musi "wykupić" wybrankę od jej rodziców. Zapłata często następuje "w naturze", tzn. może to być na przykład stado krów albo inne dobra.
Małżeństwa często stają się okazją do zawierania przymierzy albo zakończenia konfliktów klanowych, doskonałym przykładem takiego właśnie politycznego aranżowania związków są małżeństwa dynastyczne w Europie. Oczywiście zwyczaj swatania młodych nie obowiązuje we wszystkich społeczeństwach, jednak w większości z nich istnieją pewne, ściśle określone reguły doboru partnerów. Wiadomo, z kim dana osoba może, jak również z kim nie może wchodzić w związek małżeński. Zasady te mogą się różnić w zależności od społeczeństwa.
W społeczeństwach zachodnich nie ma formalnych ograniczeń w doborze partnerów, jednak środowisko wywiera tak ogromną presję na poszczególne jednostki, że bardzo rzadko zdarza się, na przykład, związek dwojga ludzi pochodzacych z różnych klas społecznych. Nawet dziś związki takie, nazywane mezaliansami, mimo liberalizacji życia, często prowadzą do wykluczenia z danej grupy społecznej.
Ceremonia zaślubin. We wszystkich społeczeństwach początek małżeństwa zaznaczony jest ceremonią zaślubin. Uroczystość ta, obchodzona jest zazwyczaj w wystawny sposób, stanowi okazję do zaprezentowania zamożności. Ślubowi często towarzyszy rytuał wręczania posagu. Oczywiście im bogatsi rodzice państwa młodych, tym bardziej wystawne przyjęcie i uczta weselna, jednak nawet najbiedniejsi starają się w miarę swoich możliwości uczynić ten dzień jak najbardziej odświętnym. W krajach zachodnich coraz popularniejsze stają się tzw. "ciche śluby" - małżeństwa zawierane w urzędach stanu cywilnego, zakończone skromną kolacją w gronie najbliższych. Wynika to również częściowo z rachunku ekonomicznego - obecnie młodzi ludzie usamodzielniają się bardzo szybko i nie zawsze mogą liczyć na pomoc rodziców w finansowaniu wystawnych wesel.